Για ποιους λόγους και υπό ποιες συνθήκες ο Δήµος του Παρισιού αποφάσισε να επαναδηµοτικοποιήσει την ύδρευση;

Μετά από δεκαετίας κυριαρχίας της δεξιάς στη δηµοτική εξουσία, µια συµµαχία της Αριστεράς, που συγκέντρωσε σοσιαλιστές, κοµµουνιστές, πράσινους και ανένταχτους αριστερούς, κέρδισε τις δηµοτικές εκλογές το 2001. Αυτή η καινούρια οµάδα, µε επικεφαλής το δήµαρχο Bertrand Delanoë, αποφάσισε πολύ γρήγορα να επανεξετάσει συνολικά τις υπηρεσίες ύδρευσης του Παρισιού.

Πράγµατι, διαπίστωσαν γρήγορα την παντελή απουσία ελέγχου τόσο των εταιριών που είχαν αναλάβει εργολαβικά την παροχή δηµόσιων υπηρεσιών, όσο και των προσφερόµενων υπηρεσιών. Υπήρχε πλήρης οικονοµική αδιαφάνεια και δεν γινόταν κανένας έλεγχος των έργων που είχαν πραγµατοποιήσει.

Αποφασίστηκε λοιπόν, πρώτα και κύρια, να ενδυναµωθούν οι υπηρεσίες του δήµου ώστε να αποκτήσουν πρώτα την ικανότητα να διεξάγουν έναν µίνιµουµ έλεγχο και να αρχίσουν έτσι να ξαναπαίρνουν τον έλεγχο της υπηρεσίας. Όταν το 2003 έγινε επαναδιαπραγµάτευση των συµβολαίων, ο δήµος απαίτησε οι ιδιωτικές εταιρίες να πραγµατοποιήσουν συγκεκριµένα, σηµαντικά έργα για τα οποία είχαν παρακρατήσει σηµαντικά ποσά, αλλά δεν τα είχαν υλοποιήσει.

Σε αυτή την περίπτωση φάνηκε ωστόσο ότι τα περιθώρια ελιγµών που είχαµε παρέµεναν πολύ στενά όσο παραµέναµε στο πλαίσιο της διαχείρισης από ιδιωτικές εταιρίες-παρόχους. Για να ορίσουµε πώς θα έπρεπε να είναι η υπηρεσία ύδρευσης στο Παρίσι, εκπονήθηκαν νοµικές, οικονοµικές και τεχνικές µελέτες, και ξεκίνησε µια διαδικασία διαβούλευσης µε το σύνολο του προσωπικού της Eau de Paris (σ.σ.: η σηµερινή δηµόσια επιχείρηση ύδρευσης-αποχέτευσης του Παρισιού) για την οργάνωση της υπηρεσίας (τεχνική, διαχείριση του προσωπικού και των πόρων της κ.λπ.

Οι δηµοτικές εκλογές του 2008 έδωσαν την ευκαιρία στον Bertrand Delanoë, που διεκδικούσε την επανεκλογή του, να δεσµευτεί επίσηµα ενώπιον των πολιτών ότι θα επαναφέρει την υπηρεσία ύδρευσης σε εξ ολοκλήρου δηµόσια διαχείριση εφόσον εκλεγεί. Έτσι κι έγινε. Έκτοτε, ξεκίνησε η διαδικασία. Τα συµβόλαια παραχώρησης έληγαν στα τέλη Δεκεµβρίου του 2009, οπότε έπρεπε να ξαναστηθεί ολόκληρο το σύστηµα και να ολοκληρωθεί η µετάβαση σε ένα πολύ σύντοµο χρονικό διάστηµα.

Με αυτή τη µεταρρύθµιση ο δήµος του Παρισιού, και εποµένως και οι κάτοικοί του, ξαναπήραν στα χέρια τους τη διαχείριση των υπηρεσιών ύδρευσης, θέτοντας στόχους περιβαλλοντικούς, οικονοµικούς, δηµοκρατικούς, κοινωνικούς – κάτι που δεν ήταν δυνατόν ή πολύ δύσκολα θα µπορούσε να συµβεί µε τους ιδιώτες διαχειριστές. 

Η επαναδηµοτικοποίηση του νερού αποφασίστηκε στη βάση µιας ισχυρής πολιτικής και ιδεολογικής επιλογής που συνοψίζεται στην εξής φράση: το νερό είναι ένα δηµόσιο αγαθό, ως εκ τούτου υπάρχει απόλυτη ανάγκη να ελέγχουµε την κατάσταση και την εκµετάλλευση αυτού του φυσικού πόρου, στη βάση ενός οράµατος και ενός µακροπρόθεσµου προγράµµατος.

Παρά την επαναδηµοτικοποίηση της διαχείρισης του νερού στο Παρίσι, η εξουσία των ιδιωτικών εταιριών παραµένει πολύ σηµαντική, ενώ ακόµα και µέσα στο ίδιο το δηµοτικό συµβούλιο υπήρξε αντίδραση στην επαναδηµοτικοποίηση. Πώς ξεπεράσατε αυτές τις δυσκολίες και τις αντιθέσεις σε πολιτικό επίπεδο, χωρίς ένα ισχυρό κίνηµα να σας υποστηρίζει;

Η απόφαση να ξαναπάρουµε στα χέρια µας τις υπηρεσίες ύδρευσης ήταν οµόφωνη στην πλειοψηφία του δηµοτικού συµβουλίου. Δηµοσιεύσαµε ένα κοινό Δελτίο Τύπου, πράγµα πολύ σπάνιο. Όλες οι οµάδες της αριστεράς µε την ευρεία έννοια θεώρησαν ότι επρόκειτο για µια από τις σηµαντικότερες πολιτικές µεταρρυθµίσεις στο δήµο.
Το σύνολο της δεξιάς την καταψήφισε. Υπήρξε µάλιστα και ανεπιτυχής προσφυγή από δυο εκλεγµένους συµβούλους της αντιπολίτευσης στο διοικητικό δικαστήριο για να σταµατήσουν την απόφαση. Εξακολουθούν να καταγγέλλουν τη µεταρρύθµιση σε ιδεολογικό επίπεδο, αλλά δεν αντιτίθενται στην πολιτική µας για το νερό, καθώς ψηφίζουν µαζί µας την πλειοψηφία των σηµαντικών αποφάσεων.
Πέρα από την αντίθεση των εκπροσώπων των ιδιωτικών συµφερόντων, αυτή ήταν η µόνη αντίδραση που αντιµετωπίσαµε. Πράγµατι, εκείνοι, µεταξύ των Παριζιάνων, που ενδιαφέρονταν για το ζήτηµα ήταν στην πλειοψηφία τους υπέρ της επαναδηµοτικοποίησης. Θα πρέπει να ξέρουµε ότι στο Παρίσι, εξαιτίας της συλλογικής χρέωσης (υπάρχουν 2.200.000 κάτοικοι αλλά µόνο 93.500 εγγεγραµµένοι στις υπηρεσίες ύδρευσης), δεν γίνεται συχνά δηµόσια συζήτηση για το νερό. Αλλά αυτό αλλάζει σιγά σιγά. Ο διάλογος για τη δηµόσια ή ιδιωτική διαχείριση είναι πλέον πολύ έντονος στη Γαλλία. Η παρισινή επαναδηµοτικοποίηση είχε πολύ σηµαντικό αντίκτυπο και όλο και πιο συχνά µε καλούν να µιλήσω αλλού για την επιλογή του Παρισιού.
Εντούτοις, εάν ο πολιτικός διαχωρισµός γι’ αυτό το ζήτηµα ήταν ξεκάθαρος στο Παρίσι, δεν συµβαίνει απαραιτήτως το ίδιο στη Γαλλία συνολικά. Κάποιες αριστερές συλλογικότητες εξακολουθούν να ευνοούν την ανάθεση της διαχείρισης σε ιδιώτες, ενώ κάποιες δεξιές οµάδες υπερασπίζονται τη δηµόσια διαχείριση, όπως πρόσφατα στη Νίκαια (πέµπτη σε µέγεθος πόλη της Γαλλίας) που αποφάσισε να περάσει στη δηµόσια διαχείριση.

Οι µεγαλύτερες πολυεθνικές του νερού έχουν την έδρα τους στο Παρίσι κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που η δική σας επαναδηµοτικοποίηση είναι ιδιαίτερα σηµαντική. Θεωρείτε ότι θα µπορούσε να αµφισβητηθεί από ένα δήµαρχο διαφορετικού πολιτικού προσανατολισµού;

Μπορεί κάποιος να διαφωνεί µε την πολιτική µας απόφαση, είναι δύσκολο όµως να αρνηθεί τα καλά αποτελέσµατα της επαναδηµοτικοποίησης… Και σκέφτοµαι ότι θα ήταν πραγµατικά πολύ δύσκολο να αιτιολογήσει τη διάλυση ενός συστήµατος που λειτουργεί καλά και για το οποίο κανείς δεν έχει αντικειµενικά λόγους να παραπονιέται. Επιπλέον, λόγω της πρόσφατης ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης για το νερό και τη διαχείρισή του στη Γαλλία, πιστεύω ότι η δηµοτική παράταξη που θα προτείνει να διαλύσει την Eau de Paris προς όφελος της Suez ή της Veolia θα έχει να αντιµετωπίσει την απόλυτη κατακραυγή. Οι Παριζιάνοι δεν κινητοποιήθηκαν για την επαναδηµοτικοποίηση, αλλά εάν αύριο αυτή αµφισβητούνταν, πολλοί θα ήταν εκείνοι που θα την υπερασπίζονταν. Εκ των υστέρων, η υποστήριξη των πολιτών στη δική µας επιλογή είναι αναµφισβήτητη.
Λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, τίθενται άλλα ερωτήµατα. Πιο συγκεκριµένα θα πρέπει να εξεταστεί η σηµασία της γεωγραφικής κλίµακας στη διαχείριση του νερού: τελικά, είναι δυνατόν να στοχεύουµε σε βιώσιµη διαχείριση του νερού µόνο στο Παρίσι και να εξακολουθούµε να αγνοούµε τη βιωσιµότητα στα προάστια; Καθώς πλέον κανείς δε µιλά παρά για το Μητροπολιτικό Παρίσι και την ευρύτερη περιοχή του Παρισιού (Grand Paris), η διαχείριση του νερού θα πρέπει να εξελιχθεί. Έχουµε κάποιες σκέψεις ως προς αυτό το θέµα και δεν είµαστε µόνοι.

Ποια ήταν η αντίδραση των εργαζοµένων και των συνδικάτων στην επαναδηµοτικοποίηση; Στήριξαν τις διαδικασίες της µεταρρύθµισης;

Ξεκινήσαµε τις διαπραγµατεύσεις µε το σύνολο των κοινωνικών εταίρων τον Οκτώβριο του 2008, αρκετά νωρίτερα από τον προβλεπόµενο χρόνο. Με την επιτροπή που δηµιουργήθηκε από τα ενδιαφερόµενα συνδικάτα, συµφωνήσαµε πρώτα στη µεθοδολογία και κατόπιν στα θέµατα συζήτησης, προκειµένου να συµπεριληφθούν όλα τα ανοιχτά ζητήµατα. Διασφαλίσαµε ότι τα συνδικάτα των διανοµέων θα ενταχθούν στο συνδικάτο της Eau de Paris, κάτι που δεν αποτελούσε νοµική µας υποχρέωση. Το αποτέλεσµα οδήγησε σε µια εναρµόνιση προς τα πάνω, ευνοϊκή για το σύνολο του προσωπικού. Όχι µόνο όλα τα δικαιώµατα εξασφαλίστηκαν αλλά και πολυάριθµα οφέλη επεκτάθηκαν σε όλο το προσωπικό (13ος µισθός, µπόνους, αργίες, κ.λπ.).
Κάναµε επίσης σηµαντική δουλειά στο πλαίσιο της Μεικτής Εταιρίας (σ.σ.: πρόκειται για ανώνυµη εταιρία που το 85% του µετοχικού της κεφαλαίου το κατέχουν δηµόσιες εταιρίες) που ανέλαβε την παραγωγή του νερού και που µετατράπηκε σε εταιρία δηµοσίου δικαίου (ΕPIC). Η καµπάνια που ξεκινήσαµε υπό τον τίτλο «Εau de Paris demain» (το νερό του Παρισιού αύριο) κινητοποίησε κοινωνικές δυνάµεις και οµάδες που προσχώρησαν στην ιδέα της επαναδηµοτικοποίησης. Το προσωπικό των ιδιωτικών εταιριών ήταν περισσότερο ανήσυχο και ένιωσε ότι αµφισβητείται άµεσα από την κριτική στο σύστηµα ύδρευσης. Εντούτοις, οι συνδικαλιστικοί τους εκπρόσωποι υπήρξαν οι συνοµιλητές µας πριν ακόµα τη συγχώνευση των διάφορων φορέων.
Σήµερα, η Eau de Paris ξεκινά µια συλλογική δουλειά γύρω από τη δηµιουργία ενός επιχειρηµατικού σχεδίου που θα επιτρέψει να καταρτιστεί ένας Οδικός Χάρτης για τη δηµόσια διαχείριση (2015-2025) και να καθοριστεί µια κοινή πορεία.

Ποιες ήταν οι συνέπειες αυτής της µεταρρύθµισης για τους χρήστες;

Πρέπει καταρχήν να υπογραµµίσουµε ότι τα σηµαντικά οικονοµικά κέρδη που προέκυψαν χάρη στη µεταρρύθµιση, επανεπενδύθηκαν στο σύνολο τους στις υπηρεσίες ύδρευσης. Τα κέρδη υπολογίζονται σε 35 εκατ. ευρώ ετησίως. Στην πραγµατικότητα, εσωτερικεύσαµε τα κέρδη που είχαν οι ιδιωτικοί φορείς. Κάναµε δηµόσιες ανταγωνιστικές συµβάσεις για τα έργα, ενώ στο παρελθόν αυτά ανατίθεντο στις θυγατρικές των µεγάλων εταιριών που έκαναν υπερτιµολογήσεις. Στο εξής, όλα τα έσοδα από την εκµετάλλευση επανεπενδύονται στο σύνολό τους στην υπηρεσία και υπάρχει πλήρης οικονοµική διαφάνεια, σε αντίθεση µε τους προϋπολογισµούς των ιδιωτικών εταιριών που χαρακτηρίζονταν από πλήρη αδιαφάνεια, όπως αποδείχθηκε από πολυάριθµες ελέγχους.
Την 1η Ιουλίου 2011, η τιµή του πόσιµου νερού µειώθηκε κατά 8%, τη στιγµή που είχε αυξηθεί κατά 260% από τότε που ιδιωτικοποιήθηκαν οι υπηρεσίες το 1985! Αυτή η µείωση της τιµής επιτρέπει να αποδοθούν στους Παριζιάνους 76 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2011-2015. Είναι µια λογική µείωση, παρά τη µείωση της κατανάλωσης νερού, που έχει ως αποτέλεσµα απώλεια εσόδων για την Eau de Paris. Συνοδεύεται επίσης από κοινωνικά µέτρα για τους οικονοµικά ασθενέστερους. Ο Δήµος και η Eau de Paris έχουν τη θέληση να διασφαλίσουν το δικαίωµα στο νερό για όλους στο Παρίσι: ενισχύσεις για την πληρωµή των λογαριασµών, αύξηση των σηµείων παροχής νερού στους δηµόσιους χώρους, εγκατάσταση εξοπλισµού εξοικονόµησης νερού.
Καθώς η ρύπανση επιδεινώνεται (νιτρικά, φυτοφάρµακα, κ.λπ.) η διαχείριση των πηγών του νερού συνδέεται άµεσα µε την υγεία, το περιβάλλον αλλά ακόµα και την οικονοµία. Αποτελεί λοιπόν ένα πεδίο όπου θα δραστηριοποιηθεί δυναµικά η Eau de Paris.
Τέλος, και ταυτόχρονα, η Eau de Paris έχει ένα φιλόδοξο πρόγραµµα επενδύσεων 70 εκατ. ευρώ ετησίως για τη βελτίωση του δικτύου και την εξασφάλιση της καλύτερης ποιότητας νερού για τους χρήστες τα επόµενα χρόνια.

Η συµµετοχή των χρηστών στις αποφάσεις για τη διαχείριση του νερού είναι µια βασική αρχή δηµοκρατικής διακυβέρνησης. Έχουν προβλεφθεί συγκεκριµένες διαδικασίες για να διευκολυνθεί αυτή η συµµετοχή, και ποια είναι η εµπλοκή του κοινού µέχρι σήµερα;

 Καταρχήν θα ήθελα να µιλήσω για ένα άλλο όφελος της µεταρρύθµισης, που έχουµε την τάση να ξεχνάµε: το δεσµό που έχουµε ξεκινήσει να εγκαθιδρύουµε µε τους Παριζιάνους. Η Eau de Paris βραβεύτηκε ως η καλύτερη υπηρεσία διανοµής νερού το 2013, µόλις ένα χρόνο µετά την ενσωµάτωση αυτής της υπηρεσίας! Καλύτερη παρακολούθηση της ατοµικής κατανάλωσης και πληροφόρηση του κοινού, καλύτερη απόκριση στις προσδοκίες των καταναλωτών. Η Eau de Paris αναπτύσσει επίσης διάφορες εκπαιδευτικές δράσεις ή δράσεις ευαισθητοποίησης για θέµατα νερού στο Παρίσι και παγκοσµίως. Έχει επίσης ξεκινήσει εκστρατείες προώθησης της χρήσης νερού από τη βρύση, ως πιο οικολογικό και οικονοµικότερο από το εµφιαλωµένο νερό.
Όσον αφορά στην εµπλοκή των χρηστών στη διαχείριση του νερού, θα αναφέρω δυο παραδείγµατα. Καταρχήν, ο Δήµος του Παρισιού δηµιούργησε το Παρισινό Παρατηρητήριο για το νερό. Πρόκειται για ένα φορέα των πολιτών, εξ ολοκλήρου αφιερωµένο στα θέµατα ύδρευσης και αποχέτευσης, που επιτρέπει σε κάθε πολίτη να ενηµερώνεται και να συµβάλλει στο διάλογο. Αποτελείται από διάφορους φορείς µε διαφορετικό προφίλ –κοινωνικές υπηρεσίες στέγασης, ενώσεις ενοικιαστών, χρήστες, περιβαλλοντικές οργανώσεις, συνδικάτα, συµβούλους γειτονιάς, ερευνητές κ.λπ.- , και υποστηρίζει το Δήµο στην κατάρτιση και εφαρµογή της πολιτικής του για τα ζητήµατα του νερού. Αποτελεί το σύνδεσµο µεταξύ των πολιτών και του δήµου αναδεικνύοντας τις προσδοκίες των πρώτων και τους επιτρέπει να εµπλακούν στα άµεσα ζητήµατα που προκύπτουν. Σε αυτό προεδρεύει προσωπικότητα εκτός του Δήµου του Παρισιού και εκπροσωπείται στο διοικητικό συµβούλιο της Eau de Paris. Το Παρατηρητήριο οργανώνει ολοµελειακές συναντήσεις ανοιχτές σε όλους προκειµένου να συζητηθούν άµεσα τα κεντρικά ζητήµατα της πολιτικής του δήµου για το νερό. Αυτές οι συναντήσεις επιτρέπουν στα µέλη του Παρατηρητηρίου να ενηµερωθούν προτού ληφθούν αποφάσεις από το Συµβούλιο του Παρισιού και την Eau de Paris. Το Παρατηρητήριο ενεπλάκη κατ’ αυτό τον τρόπο στη διαδικασία της επαναδηµοτικοποίησης, συζήτησε το µέλλον του δικτύου µη πόσιµου νερού του Παρισιού, το συµβουλεύτηκαν για την τιµή και την τιµολόγηση του νερού και την εφαρµογή του δικαιώµατος στο νερό στην πρωτεύουσα.
Αν και θεωρούµε ότι το Παρατηρητήριο εκπληρώνει το ρόλο του δίπλα στην εκτελεστική εξουσία, παραµένει ωστόσο πολύ δύσκολο να κινητοποιήσει µεγάλο αριθµό κατοίκων του Παρισιού για ένα θέµα που δεν θεωρείται ότι δηµιουργεί προβλήµατα και του οποίου η τεχνική πλευρά µπορεί να αποθαρρύνει τη συµµετοχή των πολιτών, καθώς φοβούνται ότι δεν είναι αρκετά εξειδικευµένοι. Για το λόγο αυτό ένας από τους άξονες που πρέπει σίγουρα να αναπτυχθεί είναι αυτός της εκπαίδευσης και της κατάρτισης των πολιτών σε θέµατα ύδρευσης και αποχέτευσης.
Επιπλέον, η οργάνωση καταναλωτών UFC Que Choisir, η περιβαλλοντική οργάνωση France Nature Environnement και το Παρισινό Παρατηρητήριο για το νερό διαθέτουν το καθένα µία ψήφο στο Διοικητικό Συµβούλιο της Eau de Paris, που περιλαµβάνει επίσης δύο εκπροσώπους από το προσωπικό και 13 δηµοτικούς συµβούλους. Στο Διοικητικό Συµβούλιο συµµετέχουν επίσης δύο εξειδικευµένα άτοµα, ένας επιστήµονας και ένας ειδικός σε ζητήµατα τοπικής δηµοκρατίας, που έχουν συµβουλευτικό ρόλο. Ολοι συµµετείχαν µε επιµέλεια στις συνεδριάσεις του Συµβουλίου και η εµπλοκή τους αναµφισβήτητα συνεισέφερε στη διεξαγωγή πλούσιων συζητήσεων. Το άνοιγµα της διαχείρισης της Eau de Paris στην κοινωνία των πολιτών υπήρξε ένας από τους πυλώνες της µεταρρύθµισης της παριζιάνικης δηµόσιας υπηρεσίας ύδρευσης. Αυτό είναι και το νόηµα της αρχής που πάντα υποστηρίζαµε, να βάλει το χρήστη στην καρδιά της υπηρεσίας, και έχει συµβάλει χωρίς αµφιβολία στην επιτυχία της επαναδηµοτικοποίησης.

Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση, υπό την πίεση της Τρόικας, προχωρά στην ιδιωτικοποίηση των εταιριών ύδρευσης/αποχέτευσης της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, για την αποπληρωµή του χρέους. Μεταξύ των εταιριών που έχουν εκφράσει ενδιαφέρον είναι και οι Suez και Veolia. Πώς σχολιάζετε αυτή την πολιτική απόφαση;

Έχετε καταλάβει τη δέσµευσή µου στη δηµόσια διαχείριση του νερού, και ακόµα περισσότερο την αντίθεσή µου στον οικονοµικό φιλελευθερισµό. Αλλά δεν έχω να παραδώσω µαθήµατα σε κανέναν. Θα έλεγα απλά ότι η πρωτεύουσα της χώρας που ιστορικά είχε περισσότερο απ’ όλους παραχωρήσει τη διαχείριση του νερού σε ιδιώτες, απέδειξε ότι είναι δυνατό να την επαναδηµοτικοποιήσει, και κατόπιν, αποδείξαµε ότι η δηµόσια διαχείριση λειτουργεί! Άρα, γιατί να αφήσουµε τους ιδιώτες να κερδίσουν; Προτρέπω τους έλληνες να υποστηρίξουν την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών «Η ύδρευση και η αποχέτευση είναι ανθρώπινο δικαίωµα!».

Τη συνέντευξη πήρε και µετάφρασε η ΕΡΜΙΟΝΗ ΒΑΚΗ